طرح موضوع

خلیج فارس همواره در طول تاریخ خود جاذبه هایی داشته است که مورد توجه دیگران قرار          می گرفت. این جاذبه ها در طی تاریخ متغیر بوده است. زمانی که تجارت و بازرگانی در رأس اولویت های دیگر کشورها بود خلیج فارس آنقدر ثروت و بازار مصرف داشت که مورد طمع دیگران قرار گیرد و سپس اروپائیان را یکی پس از دیگری روانه منطقه سازد و بعضی کشورهای منطقه خلیج فارس را صحنه تاخت و تاز و رقابت برای تسلط بر منطقه قرار دهند.

کشف ثروتهای بیکران و افسانه ای هند اهمیت خلیج فارس را دو چندان کرد و این بار علاوه بر موقعیت تجاری و بازرگانی خود، خلیج فارس به یک موقعیت استراتژیک و معبر آسان دسترسی به هند و حفاظت از آن تبدیل گشت. تا جائیکه بخشی از دوران طولانی رقابت ها در منطقه خلیج فارس بخاطر حفاظت و امنیت شبه قاره هند بود.

در طی نیمه دوم قرن ۱۹ عامل دیگری بر اهمیت خلیج فارس افزود و بار دیگر نظر همگان را متوجه این منطقه ساخت. این عامل کشف ذخائر عظیم نفتی از یک طرف و وابستگی روز افزون دنیای صنعتی به این ماده حیاتی از طرف دیگر بود به طوری که تمامی دنیا را درگیر موضوعات امنیتی خلیج فارس کرد و همچنان که وابستگی به نفت بیشتر می شد حساسیت نسبت به تحولات و حتی سیاست گذاریها در این منطقه بیشتر می گردید.

فهرست مطالب

فصل اول:کلیات

طرح مسأله………………………………………………………………………………………………………………………. ۸

علل انتخاب موضوع………………………………………………………………………………………………………… ۱۰

ادبیات موجود………………………………………………………………………………………………………………… ۱۰

سوال اصلی تحقیق………………………………………………………………………………………………………….. ۱۰

سوالات فرعی………………………………………………………………………………………………………………… ۱۱

مفروض(های) تحقیق……………………………………………………………………………………………………….. ۱۱

فرضیه(های) تحقیق…………………………………………………………………………………………………………. ۱۱

مفاهیم…………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۱

روش تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………… ۱۲

سازماندهی تحقیق…………………………………………………………………………………………………………… ۱۲

موانع تحقیق…………………………………………………………………………………………………………………… ۱۶

 

فصل دوم: مباحث تئوریک امنیت و چارچوب نظری تحقیق

بنیانهای مفهومی و تئوریک امنیت……………………………………………………………………………………….. ۱۸

تعریف امنیت………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۹

نظامهای امنیتی ……………………………………………………………………………………………………………….. ۱۹

ویژگیهای امنیت………………………………………………………………………………………………………………. ۲۱

الف)تجزیه ناپذیری امنیت…………………………………………………………………………………………………. ۲۱

ب) ذهنی بودن امنیت………………………………………………………………………………………………………. ۲۲

رهیافت امنیتی………………………………………………………………………………………………………………… ۲۴

 الف) دیدگاه رئالیسم نسبت به امنیت………………………………………………………………………………….. ۲۵

 ب)رهیافت ایده آلیستی یا لیبرالیستی امنیت…………………………………………………………………………. ۲۶

  ابعاد داخلی امنیت…………………………………………………………………………………………………………. ۲۷

 ابعاد اقتصادی امنیت……………………………………………………………………………………………………….. ۲۸

 ابعاد زیست محیطی امنیت………………………………………………………………………………………………. ۳۰

 دیدگاه سوم درارتباط با امنیتintegrated approach  …………………………………………………… ۳۱

   استراتژیهای امنیتی………………………………………………………………………………………………………….. ۳۲

استراتژیهای امنیتی بعد از جنگ سرد…………………………………………………………………………………… ۳۳

مکاتب امنیتی بدیل برای امنیت خلیج فارس…………………………………………………………………………. ۳۴

چارچوبهای آلترناتیو………………………………………………………………………………………………………… ۳۶

آیا پیوند های چند جانبه صلح و ثبات را تضمین می کند؟………………………………………………………. ۴۳

اقدامات امنیتی ………………………………………………………………………………………………………………. ۴۶

دستور کار جدید…………………………………………………………………………………………………………….. ۵۵

منابع فصل دوم……………………………………………………………………………………………………………….. ۶۱

 

فصل سوم: سوابق طرحهای امنیتی

نظام امنیت ایرانی…………………………………………………………………………………………………………… ۶۶

نظام امنیتی انگلستان یا دوران صلح بریتانیایی………………………………………………………………………… ۶۶

تحولات مفاهیم امنیتی و طرح های امنیت منطقه ای……………………………………………………………….. ۶۷

پیمان بغداد…………………………………………………………………………………………………………………….. ۷۰

تشکیل سنتو…………………………………………………………………………………………………………………… ۷۲

تحولات دهه ۶۰ و خروج بریتانیا از خلیج فارس…………………………………………………………………… ۷۲

سیستم امنیت دو ستونی(دکترین نیکسون- کسیسنجر)  ………………………………………………………….. ۷۵

موانع تحقق اهداف دکترین نیکسون……………………………………………………………………………………. ۷۷

پایان سیستم امنیت دو ستونی نیکسون…………………………………………………………………………………. ۷۸

دکترین کارتر…………………………………………………………………………………………………………………. ۷۹

ارزیابی دکترین کارتر………………………………………………………………………………………………………. ۸۲

دکترین ریگان(سیاست اتفاق نظر استراتژیک)……………………………………………………………………….. ۸۳

سیستم امنیتی شورای همکاری خلیج فارس………………………………………………………………………….. ۸۵

تشکیل شورای همکاری خلیج فارس………………………………………………………………………………….. ۸۹

اهداف و مضامین شورا……………………………………………………………………………………………………. ۹۰

اهداف اقتصادی……………………………………………………………………………………………………………… ۹۰

اهداف امنیتی شورا………………………………………………………………………………………………………….. ۹۱

سیاست خارجی شورا………………………………………………………………………………………………………. ۹۲

اول:جنگ ایران و عراق……………………………………………………………………………………………………. ۹۲

دوم: بحران کویت…………………………………………………………………………………………………………… ۹۲

دلایل ضعف و ناتوانی شورا……………………………………………………………………………………………… ۹۳

 الف) دلایل ضعف شورا از بعد تئوریک ۹۳

 ب) موانع عملی فراروی شورا……………………………………………………………………………………….. ۹۶

۱ – عدم فراگیری شورا  …………………………………………………………………………………………………. ۹۶

۲- اختلافات ارضی و مرزی بین اعضاء………………………………………………………………………………. ۹۸

۳- ناتوانی شورا ناشی از ضعف نظامی……………………………………………………………………………….. ۹۹

بحران اول و دوم خلیج فارس…………………………………………………………………………………………… ۹۹

بیانیه دمشق و طرح امنیتی ۲ + ۶……………………………………………………………………………………… ۱۰۰

انگیزه ها و اهداف طراحان سیستم امنیتی ۲ + ۶………………………………………………………………….. ۱۰۳

۱– آمریکا…………………………………………………………………………………………………………………… ۱۰۳

۲- اهداف کشورهای عربی از شرکت در طرح۲+۶…………………………………………………………….. ۱۰۴

بررسی دلایل ناکامی طرح امنیتی ۲ + ۶…………………………………………………………………………….. ۱۰۴

طرحهای امنیتی دو جانبه…………………………………………………………………………………………………. ۱۰۹

نقش و هدف آمریکا………………………………………………………………………………………………………. ۱۱۰

اقدامات عملی برای استقرار سیستم………………………………………………………………………………….. ۱۱۲

ارزیابی طرح امنیتی دو جانبه…………………………………………………………………………………………… ۱۱۲

نگاه برون منطقه ای به عنوان آخرین آلترناتیو (تجربیات تاریخی)……………………………………………. ۱۱۴

منابع فصل سوم……………………………………………………………………………………………………………. ۱۱۶

 

فصل چهارم: بررسی نقش ساختارها و ظرفیتهای داخلی کشورهای حاشیه خلیج فارس در پیدایش طرحهای امنیتی در منطقه خلیج فارس

۱ – شکافهای سیاسی و اجتماعی(طبقه متوسط جدید) ………………………………………………………..  ۱۲۳

۲ – تضاد های فرهنگی………………………………………………………………………………………………….. ۱۲۴

۳ – معضلات نسل جوان ………………………………………………………………………………………………. ۱۲۶

۴ – بحران مهاجرت………………………………………………………………………………………………………. ۱۲۷

۵ – جنبش های سیاسی– مذهبی………………………………………………………………………………………. ۱۲۹

اساس مشروعیت در دولتهای عربی حوزه خلیج فارس…………………………………………………………. ۱۳۳

منابع فصل چهارم………………………………………………………………………………………………………….. ۱۴۰

 

فصل پنجم: بررسی نقش عوامل منطقه ای در ظهور و سقوط طرحهای امنیتی در   منطقه خلیج فارس

مباحث مربوط به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس…………………………………………………………… ۱۴۵

الف) تهدیدات مشترک متوجه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس…………………………………………. ۱۴۵

۱- تهدیدات ناشی از بافت جمعیتی ناهمگون……………………………………………………………………… ۱۴۵

۲-  بحران مشروعیت و هویت………………………………………………………………………………………… ۱۴۸

تهدیدات خاص متوجه هر کدام از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس……………………………………. ۱۵۶

عربستان سعودی……………………………………………………………………………………………………………. ۱۵۶

کویت…………………………………………………………………………………………………………………………. ۱۵۷

امارت عربی متحده……………………………………………………………………………………………………….. ۱۵۸

قطر، بحرین، عمان…………………………………………………………………………………………………………. ۱۶۰

مباحث مربوط به ایران و عراق………………………………………………………………………………………… ۱۶۰

۱)     ایران ……………………………………………………………………………………………………………………. .۱۶۰

الف) تهدیدات اقتصادی…………………………………………………………………………………………………. ۱۶۰

ب) تهدیدات سیاسی……………………………………………………………………………………………………… ۱۶۱

ج) تهدید ناشی از حضور بیگانگان در منطقه……………………………………………………………………… ۱۶۲

۲ ) عراق…………………………………………………………………………………………………………………….. ۱۶۵

انقلاب اسلامی ایران به عنوان عامل همگرایی و واگرایی………………………………………………………. ۱۶۶

 مشکل کشورهای منطقه در ایجاد یک سیستم امنیت منطقه ای………………………………………………. ۱۷۰

منابع فصل پنجم……………………………………………………………………………………………………………. ۱۷۶

 

فصل  ششم: بررسی نقش عوامل فرا منطقه ای در پیدایش و تداوم نظامهای امنیتی در

منطقه خلیج فارس

آمریکا………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۸۰

تلقی آمریکا از مفهوم تهدید……………………………………………………………………………………………. ۱۸۴

برنامه کمکهای امنیتی به کشورهای خلیج فارس …………………………………………………………………. ۱۸۶

نیروی واکنش سریع آمریکا و عملکرد های آن……………………………………………………………………. ۱۸۹

اتحاد جماهیر شوروی…………………………………………………………………………………………………….. ۱۹۲

دکترین برژنف و امنیت خلیج فارس…………………………………………………………………………………. ۱۹۳

مصر…………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۹۴

سوریه………………………………………………………………………………………………………………………… ۱۹۶

منابع فصل ششم……………………………………………………………………………………………………………. ۱۹۸

سخن پایانی؛ تحلیلی بر عدم موفقیت طرحهای امنیتی در منطقه خلیج فارس………………… ۲۰۰

کتابشناسی تحقیق …………………………………………………………………………………. ۲۱۱

منابع

۱. علی رضا پیشه ور،«ایران و ترتیبات امنیتی جدید در منطقه خلیج فارس»، مجموعه مقالات پانزدهمین همایش خلیج فارس، تهران: دفتر مطالعات سیاسی  بین المللی،۱۳۸۳،ص۲۸۵٫

۲٫ بیژن اسدی، خلیج فارس و مسائل آن، تهران: انتشارات سمت، ۱۳۸۴، ص۶۰۶٫

۳٫ همان، ص۶۰۹٫

۴٫ همان، ص۶۱۱٫

 

کتاب شناسی

    الف) فارسی

۱   .کتب

         أ‌-         زیو، ماز؛ امنیت منطقه ای، ترجمه داود علمایی، تهران: انتشارات دانشکده فرماندهی سپاه، ۱۳۷۹٫

      ب‌-      ماندل، رابرت؛ چهره متغییر امنیت ملی، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی،۱۳۷۷٫

      ت‌-      راست، بروس و استار، هاروی؛ سیاست های جهانی، ترجمه سید امیریافت، تهران: انتشارات سیمای جوان،۱۳۷۲٫

      ث‌-      برژینسکی، زبیگنیو؛ درجستجوی امنیت ملی، ترجمه ابراهیم خلیلی نجف آبادی، تهران: نشرسفیر ،۱۳۶۷٫

دانلود فایل